SIGURD FJØSNE (1887-1974)

lærar, målreisingsmann, folkeminnesamlar, kulturformidlar

På tampen av frigjeringsåret kan det høva å ta fram ei hending som fåe kjenner til etter kvart. Ei mengd folk var samla i prestegarden på Dale i Luster då Sigurd Fjøsne kom heim frå krigsfangenskap. Han var ein av dei mange som vart med på lærar-deportasjon til Kirkenes i 1942 og sat seinare i tysk fangenskap på Grini. Ei tid han snakka lite om,- sjølv om han snakka mykje og hadde meiningar som høyrdest! Luster ungdomslag tok initiativet og unge, sterke menn bar Sigurd Fjøsne på «gullstol» opp dei vel femti trappetrinna til Stuppelshagen der bygdefolk gjorde stor ære og stas på han. Sigurd Martin Ottos. Fjøsne bør bli hugsa for meir enn dette.

Han voks opp på Fjøsnane som den sjette i ein syskenflokk på ti. På biletet står han som nr. 2 frå høgre. Mora Brita var frå Høyheim. Ho var ei gåverik kvinne som lærde ungane sine mange viser og regler, attåt alt det andre som ei mor kan. Då Sigurd vart vaksen, takka han nei til å få sin del av jord på Fjøsnane. Fleire av brørne bygde hus og heim på den etterkvart oppdelte garden. Sigurd reiste ut, tok eksamen på Stord lærarskule i 1911, og gifte seg i 1914 med slektningen sin Anna Kirstina Fjøsne frå Ottane.

Som nygifte i budde dei i Folldal der han var lærar 1914-16. Begge var aktive m.a.i fråhaldsrørsla der. Etter eit par år i Landvik ved Grimstad, kom dei så attende til Luster i 1918. Dei budde i skulehuset på Fladhamar fyrste åra, til dei pakta Løslette(Løvolden) hjå fam. Brathole og budde der til dei i 1925 bygde dei sin eigen heim i Kvisli (kalla Kvitli), like ved. Huset står uendra idag og er ikkje ombygd. Det vart i Fladhamar skulekrins han hadde sitt liv som lærar, frå 1917 til han gjekk av med pensjon.

Kirstina var ei vakker kvinne og ei dugande veverske. Ho heldt mange vevkurs og fekk fleire utmerkingar. Ho døydde i heimen 1962, Sigurd døydde på Luster sjukestove 1974. Dei hadde ikkje barn.

Sigurd Fjøsne var ein markant føregangsmann i så mangt. Kirstina, med all sin kunskap, kom litt i skuggen av han. Frå ungdom av var han interessert i målreising, ungdomslagsarbeid og husflid, og levande oppteken av alle typar kulturminne, song og forteljing. Han hadde syn for gamle saker, både store og småe, harde og mjuke, tok vare på og samla inn til De Heibergske samlingar Sogn folkemuseum, folkeminne av alle slag. Det er ikkje få saker i museet sitt magasin som har Sigurd sitt namn.

Han likte å snakka med folk som hugsa frå eldre tid og kunne fortelja. Han var ein ivrig brevskrivar og skreiv fleire artiklar om læraren og fjellmannen Hans Vigdal. At Vigdalsloftet kom til Sogn folkemuseum kan me takka han for, og han hadde sers god kontakt syster hans Marta. Skogreisings-saka hadde dei felles. Han ivra for at vottane som Marta strikka skulle kallast lustravotten, for ho dreiv som ein førskule for bygdeborna, noko Fjøsne såg verdien av. Votte oppskrift og historie om Marta står å lesa i mag. BUNAD nr.1/2011. Utan samtykke frå andre, etter at ho var død, fekk han namnet til Marta inn på bautaen som Sogn lærarlag hadde sett på grava til Hans Vigdal(1855-1903) på Dale kyrkjegard,- men då vart det bråk! Namnet hennar vart fjerna og sett på ein naturstein like ved broren sin bauta.

Sigurd kunne så mange songar, viser og vers han lærde av mor si og av andre. Mykje av det er nedskreve og festa til lydband i NRK sitt arkiv og fylkesararkivet.no.

Jenta song: -alder so vil eg jifta meg
trur eg, trur eg
før da e no te å selja seg
da trur no eg.

Eller den som Krudlalaget syng så ofte idag: - Røysekatt, røysekatt kå lika du deg......

Han tok initiativ, var uredd og direkte. Han skreiv dikt og songar, heidra dei som hadde gått bort med fyldige minneord, hadde innlegg i lokalaviser, i Norsk Barneblad, Kyrkje og Heimbygd og i julehefter. Ikkje minst var han ein mykje etterspurd talar på stemner og på 17.mai.

Skuleungane i Fladhamar var alltid tidleg ferdige med det «offisielle» programmet, for alltid skulle Sigurd vidare for å halda tale for dagen i ei onnor bygd. Bil hadde han ikkje. Juletrefestane som Fladhamar skule hadde i ungdomshuset Markstein var spekka med program. Me i Dale krins hadde eit enklare program i bedehuset, så me misunte dei litt...

Sigurd var også leiar i Vestlandske kjøpstemna i mange år, ei stemna som synte eit vidt spekter av husflid og heimeyrkje. Såleis var han vert i Høyanger då kronprinsparet i 1933 var på si fyrste offisielle reise på vestlandet. I 10 år var Sigurd Fjøsne leiar i Sogn ungdomslag og var ein av initiativtakarane då Sogn ungdomslag fekk reist minnesteinen over oberst Henrik Angell på Kvåle i Luster, samt eit gips-avstøyp av han i ungdomshuset Markstein.

Henrik Angell(1861-1922) voks opp og budde på Kvåle i Luster til han var ti år og han gløymde aldri heimygda. Angell var føredøme i både skisport, forsvar, målsak og frilynt ungdomsarbeid. Bautaen står ved Luster omsorgsenter, der den alltid har stått, på Kvåle sin grunn, men vegen er er omlagd. I Holmenkollen står Angell i heilfigur på sokkel, som ein av tre, i godt selskap med kong Olav og Fritjof Nansen. Les gjerne boka av Roy Andersen: Henrik Angell- en nordmann på tvers.

Sigurd hadde omsorg for, og stod Dale kyrkje nær heile livet. Den fyrste brosjyra og heftet om kyrkja var hans verk. Han heldt mange kåseri om kyrkja og om«brurabenken». Det vart også mang ein «akkedas» med Bergen museum om saker som han meinte høyrde heime i kyrkja og i bygda istaden for å liggja på magasin i byen. Han sette av pengar for å få att kyrkja sin døypefont i kleberstein som han meinte stod på Bergen museum. Soga med døypefont løyste seg og står å lesa om i boka – DALE KYRKJE- Kyrkja, Folket og Bygda. I samråd med Einar, siste gjenlevande bror, vart pengane istaden nytta til kyrkjetekstilar i Dale kyrkje.

Sigurd var glad i å fortelja historiar, han song mykje og han hadde eit godt minne. Eit døme er denne fint utkrota staven som han syner fram. Han fortalde at dette er ein «is-stav». Når fjorden var islagd, og det er den ofte i indre strok-, var skeising populert. På Lustrafjorden kan sjøisen dei verste vintrane liggja frå oktober til april. Både unge og eldre, karar helst, men også jenter, hadde moro av å skeisa, (når dei hadde tid). Dersom det var ei jente guten lika sers godt og gjerne ville ha lag med, ordna han det so at dei heldt i kvar sin ende av denne staven og skeisa iveg.... Og skeisene var ekta gode, laga i Feiga(Feigum) av «Feige-smeden» Sjur Berge.

Julesalmen som Sigurd Fjøsne skreiv kom på trykk i Joletre Norsk Barneblad sitt julenummer i 1928: Tone: Kyrkja ho er eit gamalt hus.....

Jesus som barn til templet kom
fylgde si mor og sin fader
gjekk til Gud hus og herlegdom
fram millom bedande rader.
Varmt vart han gripen, Gud var nær
Jesus, Guds son var heime her,
hit var det alltid han stunda.

Lat meg som han i kyrkja gå
vinna meg visdom og sæla
fær eg hans rike kjærleik å sjå
slepp eg å ottast å fæla
Kyrkja ho tok meg mildt i famn
viser meg veg til himelhamn
fylgjer meg dagstøtt på ferdi.

Tekst: Bjørg Hovland